Metryka józefińska 1785-1788 r. i franciszkańska 1819-1820 r.

Metryki józefińskie 1785-1788 r. i metryki franciszkańskie 1819-1820 r.

Metryka Józefińska 1785-1788 r. i metryka Franciszkańska 1819-1820 r. nie tylko dla genealogów.
Instrukcja obsługi.

W Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie zlokalizowane zostały liczne dokumenty z lat 1772-1918 dotyczące historii gospodarczej Galicji. Wśród nich zachowały się dwa katastry. Pierwszy z nich, to Metryki Józefińskie, które opracowano w latach 1785–1789 i znajdują się w fondzie (zespole) 191, a drugi to Metryki Franciszkańskie opracowane w głównej mierze w latach 1819–1820, które znajduję się w fondzie 202 lwowskiego archiwum. Oba te katastry mają szczególne znaczenie nie tylko dla historii gospodarczej, ale też dla osób zainteresowanych genealogią, ponieważ spisano w nich wszystkich ówczesnych właścicieli i użytkowników nieruchomości w Galicji. W przypadku braku ksiąg metrykalnych lub trudnością z ustaleniem miejsca pochodzenia danej osoby (np. ze względu na brak aktu małżeństwa nie wiadomo skąd dana osoba przybyła do miejscowości) stanowią źródło do lokalizacji poszczególnych nazwisk. Dają też podstawę do określenie wielkości posiadanego przez naszych przodów areału ziemi, a przy głębszych analizach także ich dochodów z ziemi.

Warto jednak zwrócić uwagę, że zanim postał pierwszy kataster czyli Metryka Józefińska w roku 1773 opracowano tzw. Fasje podatkowe, w których zawarte zostały informacje o wielkości posiadanego przez właścicieli ziemskich oraz ich poddanych areału ziemi, wysokości zbiorów, rodzaju powinności wynikających ze stosunku poddańczego oraz inwentarza gospodarskiego. Również te dokumenty znalazły się w/w lwowskim archiwum3.

Jednak z powodu nieprawidłowości jakie znajdowały się w fasjach podatkowych, na dworze cesarskim zaczęto coraz bardziej myśleć o reformie podatkowej opartej na profesjonalnym katastrze gruntowym. Pierwsze próby pomiarów zostały podjęte 23 lutego 1784 roku, kiedy ukazał się patent, nakazujący pomiary gruntów przez geometrów. Niestety wobec braku odpowiedniej liczby geometrów patent ten nie został zrealizowany4. Sprawa prawidłowego pomiaru gruntów została uregulowana dopiero aktem z dnia 12 kwietnia 1785 roku, wydanym pod tytułem Uniwersał co się nowego fassyonowania tycze5. Wprowadzał on, nie tylko w Galicji, ale też w innych krajach monarchii habsburskiej nowy kataster gruntowy.

Wymiar gruntów oraz plon z nich miały być dokonywane pod dozorem miejscowych zwierzchności. Spośród mieszkańców gromad powoływana była komisja gromadzka składająca się sześciu zaufanych ludzi wybieranych przez mieszkańców gromady6. Poza tym we wszystkich czynnościach powinni brać udział wójt i przysięgły gromadzki. Zanim rozpoczęte zostały pomiary należało dokonać oznaczenia granic każdej miejscowości. Miało to na celu uniknięcie mierzenia dwa razy tego samego gruntu przez komisje z różnych miejscowości7. W ten sposób powstawały tzw. gminy katastralne, które należy odróżnić od gromad. Te drugie obejmowały bowiem jedynie osady, niezależnie od ich wielkości, natomiast gminy katastralne obejmowały swoim zasięgiem nawet kilka miejscowości i powstawały do celów katastralnych.

Po wyznaczeniu granic należało dokonać wewnętrznego podziału obszaru osady na niwy. Zgodnie z brzmieniem Informacji niwą był plac, główne pole, przeciąg ziemi oddzielone od innych niw drogami, strumykami, cierniskami i innymi naturalnymi granicami lub obszar który od gruntów gatunku wcale innego użycia przypiera8. W każdej miejscowości ilość niw była różna i wahała się od trzech do nawet kilkunastu, w zależności od jej wielkości, a przede wszystkim od ukształtowania terenu. Wyjątkiem była niwa Place domowe lub Plac miejscowy, od której zaczynano pomiar każdej wsi, osady czy miasteczka. Składała się ona z obszaru zamieszkałego tzn. domów wraz z ogrodami, ale czasami w niwie tej spisywane były niewielkie pola zlokalizowane w pobliżu domostw9.

Celem pomiarów było określenie powierzchni ziemi, potem dopiero oznaczano jego właściciela, kulturę rolną oraz przychód. Zadaniem członków komisji było podawanie jedynie wymiarów ziemi tj. jej szerokości i długości. Wartości te wpisywane były do księgi i dopiero potem przeliczane na miary powierzchni przez urzędników dworskich lub geometrów10.


Nadmienić jeszcze trzeba, że jak zwrócono uwagę w treści samej Informacji, w każdym niemal zakątku kraju Habsburgów, istniały różne miary powierzchni ziemi. Dlatego też aby wyniki pomiarów były porównywalne należało dokonać unifikacji miar. W kwestii tej pojawiały się różne propozycje, jednak ostatecznie przyjęto za jednostkę podstawową morgę dolnoaustriacką o powierzchni równej 1600 sążniom kwadratowym11 (morga= 5754,64154739593 m² tj. 57,54 ara)12. W ten sposób powstał jednolity system obliczania powierzchni gruntów na terenie nie tylko Galicji, ale całej monarchii. Podobną unifikacje zastosowano w przypadku miar określających wysokość zbiorów.

Posiadając dokładne wymiary działek topograficznych (szerokość i długość) należało te dane pomnożyć by uzyskać powierzchnię. W ten sposób można było przejść do kolejnego etapu pomiarów jakim było określenie kultury rolnej ziemi. Komisja mogła zakwalifikować dziewięć rodzajów gruntu tj.13:
     a) role, czyli pola orne (Acker),
     b) odłogi i ugory (Trischäcker und Rottäcker),
     c) stawy (Teiche),
     d) łąki (Wiesen),
     e) ogrody (Gärten),
     f) pastwiska i równiny na bardzo wysokich górach znajdujące się (Hutweiden und Alpen),
     g) chrusty i krzaki (Gestrippe),
     h) winnice (Weingärten),
     i) lasy (Waldungen).

Dla ułatwienia szacowania zbiorów z gruntów wprowadzono oznaczenie tylko czterech podstawowych zbóż tj. pszenicy, żyta, jęczmienia oraz owsa. Nie wyszczególniono więc w metrykach takich upraw jak proso, len, konopie, groch, bób, tatarka, tytoń, czy niedawno wprowadzone do uprawy na terenie Galicji ziemniaki i koniczynę. Podobnie sprawa wyglądała z wszelkiego rodzaju jarzynami, jak kapusta, cebula czy marchew.

Na przykład w cyrkułach dukielskim i rzeszowskim plon z grochu i lnu przeliczano na pszenicę, proso, konopie i bób na żyto, a kapustę, kukurydzę i tatarkę na jęczmień14.

W arkuszach metryki józefińskiej z terenów Galicji wszystkie zbiory zboża podawane były w korcach galicyjskich (122,97364 litra)15, które dzieliły się na 32 garnce oraz 64 półgarnce. Przy zbiorach zboża w arkusze wpisywano wartość w korcach i półgarncach (np. 3 i 2/64 korca). Natomiast w przypadku wysiewów podawano dane w korcach oraz garncach (np. 3 i 2/32 korca). Jednostką podstawową do obliczania pieniężnej wartości plonów z ról była dolnoaustriacka mierzyca (niederösterreichische Metzen). Miara ta liczyła zgodnie z treścią Informacji ½ korca, czyli 61,48682 litra16.

W celu dokonania obliczenia wysokości zbiorów należało zapytać gospodarza ile wysiewa na swoim polu zboża tzn. ile ozimego i ile jarego17. Następnie podaną przez niego wartość należało pomnożyć przez ilość ziaren plonu.

Wśród użytków zielonych wyróżniano: łąki, ogrody, pastwiska z krzakami oraz stawy, które po spuszczeniu z nich wody mogły być używane tylko jako pastwiska lub łąki. Pożytek, czyli plon z łąki, liczono według liczby fur (wozów) siana z niej zebranego. Jednostką miary stosowaną w metrykach do określenia wagi siana i potrawu był austriacki centnar liczący 100 funtów (1 cetnar = 56,00599936265173 kg)18.

Tabela 1. Zestawienie miar stosowanych w metryce józefińskiej

Nazwa polskaNazwa austriackaDzieli się na:Wartość współczesna
Miary długości
milaMeile4000 sążni7 585,937 m
sążeńKlafter6 stóp1,896484 m
stopaFuss12 cali31,6081 cm
calZoll12 linii2,63 cm
Miary powierzchni
morgaJoch1600 sążni25754,641547m2
sążeń2Klafter3 stóp23,596651m2
stopa2Fuss144 cale2999,07198561 cm2
Miary objętości substancji sypkich
korzecKorez2 mierzyce122,97364 l.
mierzyca (maca)Metzen16 garnców61,48682 l.
garniecGarnetz2 pólgarnce3,842926 l.
półgarniecBrak1,921463 l.
Miary objętości substancji ciekłych
WiadroEimer40 miar56,589 l.
MiaraMass4 kufle (seidel)1,414725 l
Miara objętości drewna
sąg (sążeń3)Kubikklafter216 stóp36,820992 m3
stopa3Kubikfuss0,031578 m3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Gesetz vom 23. Juli 1871, womit eine neue Maß – und Gewichtsordung festgestellt wird, w: Reichsgesetzblatt für die im Reichsrathe vertretenen Königreiche und Länder 1872, Österreichische National Bibliothek, ALEX Historische Rechts- und Gesetztexte Online, https://alex.onb.ac.at (dostęp 24.01.2022).


Następnym rodzajem gruntów, które podlegały pomiarowi były lasy19. Zabezpieczeniem przed niekorzystnymi działaniami w lesie miało być takie opodatkowanie, żeby otaksowanie lasów osobliwie w równych okolicach taką proporcją względem użytku polnego miało, aby wykorzenię ich i przemienienie na pola nigdy właścicielom zysku przynieść nie mogło20. Oznacza to, że przychód i podatek z lasów miał być obliczony taki sposób, aby nie opłacało się przekształcać tego lasu na łąkę dokonując zbyt ekstremalnego wyrębu. Przychód z lasów miał być określony przy pomocy leśniczego, którego zadaniem było wyliczenie rocznego pożytku w sągach drzewa (właściwie sążeń sześcienny=6,820992 metra sześciennego)21.

Kiedy uzyskano już wszystkie dane dotyczące zarówno wymiarów gruntu oraz pożytków z niego należało dokonać zsumowania wszystkich danych. Do ustalenia ceny danego pożytku na targu konieczne było posiadanie tygodniowych wykazów cen zboża za poszczególne tygodnie prowadzone od 1774 do 1782 roku. Za pomocą tych wykazów obliczano średnią cenę plonów na najbliższym targu22. Finalną czynnością prac katastralnych było wprowadzenie nowego systemu podatkowego.

W skład metryki józefińskiej wchodziło, w zależności od miejscowości i stanu zachowania, od kilku do kilkunastu dokumentów. Zależało to między innymi od wymogów jakie stawiała komisja cyrkularna podległym jej komisjom gromadzkim oraz od późniejszego stanu przechowywania metryk zanim trafiły one do archiwum.

Podstawowym i najważniejszym dokumentem katastru józefińskiego była księga gruntowa. Księga ta zawierała wykaz wszystkich działek topograficznych znajdujących się na terenie osady z podziałem na niwy, ich użytkowników, wymiary oraz zbiory zbóż, siana i drewna. Każdy arkusz księgi podzielony był na siedem podstawowych rubryk. Rubryka pierwsza zawierała pt. Nr Miejscowego Porządku, czyli numer topograficzny parceli, druga Imię gruntowego posiadacza i gruntu, nr domu23 oraz kulturę rolną gruntu (ogród, rola, łąka itp.). W kolejnej rubryce pt. Nazwisko i Liczba Teraźniejszej Miary Gruntowej powinna być wpisana miara powierzchni mierzonego pola według poprzednio używanej w okolicy nomenklatury (np. łan, campi, staje itp.) oraz dotychczasowy wysiew na nim w podziale na 4 podstawowe zboża. Zazwyczaj pozycja ta była pusta, choć czasami pojawiają się w niej dane dotyczące wysiewu. W rubryce czwartej pt. Rozmiar wpisywane były wymiary działki topograficznej podawane przez poddanych (w przypadku lasów i figur nieforemnych przez geometrów) oraz ich powierzchnia w morgach i sążniach kw. wynikająca z mnożenia szerokości i długości. Druga część arkusza zaczynała się od rubryki piątej pt. Role i dotyczyła danych związanych z rolami. W miejscu tym podawano wymiar roli oraz zbiór czterech podstawowych zbóż w korcach i półgarncach. Następna była rubryka szósta pt. Łąki dotycząca użytków zielonych zawierała również ich wymiar oraz zbiory w centnarach z podziałem na siano słodkie i kwaśne oraz potraw. Ostatnia, siódma rubryka pt. Lasy służyła do obliczenia pożytku z lasów i zawierała ich wymiar oraz pożytek drewna twardego i miękkiego w sążniach sześciennych24.

Kolejnym ważnym dokumentem, od którego właściwie rozpoczynano prace pomiarowe, był Opis Granic (Grenzbeschreibung). Był to protokół zawierający opis granic mierzonej miejscowości z miejscowościami sąsiednimi. Dokumentem, który był podstawą do obliczania ewentualnych dochodów z poszczególnych działek, były Prawidła fassjonowania (Fassions-Grundsätze). Były w nim opisane poszczególne niwy i ich granice, rodzaj znajdującej się na nich gleby, funkcjonujący na poszczególnych działkach system uprawy roli (trójpolówka, dwupolówka, ilość lat ugorowania, nawożenie itp.), ilość wysiewu na jeden mórg, ilość ziaren plonu poszczególnych zbóż, pożytek z jednego morga oraz z całej niwy25.

Bardzo ważna była Tabela do Podatkowania Domowego Służąca, która zawierała wykaz wszystkich właścicieli i posiadaczy na terenie danej miejscowości ułożony według numerów domów26.

Do obliczenia pożytków z lasów służyła Tabela Oszacowania Dochodów z Lasów (Waldbeschätzungstabelle). Tabela ta zawierała dokładny opis lasu, jego powierzchni, rodzaj drzewa, którego się składał oraz roczny pożytek w sążniach. Protokół ten był podstawą wyliczenia przychodów z lasu i podatku leśnego27.

Po zakończeniu pracy związanej z pomiarami należało wyznaczyć dochód każdego właściciela i użytkownika z osobna. Do tego celu służyły Ekstrakty indywidualnej fasji oraz Sumariusze ekstraktów, w których ustalano indywidualne (dla każdego posiadacza lub według roli) dochody z gruntów oraz ich powierzchnie dla każdej osoby wskazanej wcześniej w metryce gruntowej28.

Podobny, indywidualny charakter miał Protokół względem wydawania i na zad odebrania Ekstraktów indywidualnej fasji, tudzież względem zaszłego oświadczenia się posiadaczów gruntu względem takowych i co za uwagi nad onemi uczyniono. Był to dokument, który zawierał wyrażenie zgody, bądź reklamację poszczególnych gospodarzy względem ustalonego dla nich dochodu z gruntu.

Po kilkudziesięciu latach dane zawarte w metryce józefińskiej przestały być aktualne, głównie ze względu na to, że wymienieni w niej posiadacze gruntowi nie żyli, albo przekazali swoją ziemię następcom. Dlatego też administracja zmuszona była do przygotowania nowego katastru29.

Ostatecznie metryka józefińska znajdująca się w różnych urzędach cyrkularnych i powiatowych została przeniesiona do urzędu Ministerstwa Skarbu. Potem znalazła się w Archiwum Krajowym Aktów Grodzkich i Ziemskich we Lwowie30.

Metryki te stanowił też niezwykle ważne źródło do badań genealogicznych, zwłaszcza dla terenów Małopolski i Podkarpacia, gdzie dostęp do ksiąg sprzed 1784/5 roku jest praktycznie znikomy. Dzięki informacją zawartym w Metrykach Józefińskich można dowiedzieć się coś temat naszych przodków coś więcej niż tylko ich imię i nazwisko, oczywiście jeśli nasz przodek był posiadaczem choćby kawałka ziemi. Można dowiedzieć się, w której części wsi lub miasta mieszkał, jaki był jego majątek, czy miał ziemię urodzajną, jakie plony z niej zbierał itp.

Po śmierci Józefa II i zniesieniu większości jego reform, przez ponad 30 lat nie prowadzono żadnych rejestrów gruntów31. Dlatego też postanowiono jak najszybciej wprowadzić nowy kataster gruntów. Patent z dnia 23 grudnia 1817 roku wprowadzał więc na terenie całej monarchii nowy kataster gruntowy32. Okazało się jednak, że na terenie wielu prowincji, w tym w Galicji, patent ten nie został zrealizowany przez następne 30-35 lat, co wynikało z ogromnych kosztów jego przeprowadzenia, których wyczerpane wojnami państwo nie posiadało33.

Dlatego też, patentem z 1 maja 181934 (w Galicji ogłoszonym 6 maja 1819 roku) nakazano wprowadzenie katastru prowizorycznego, opartego na Metryce Józefińskiej przy uwzględnieniu zmian jakie zaszły od lat osiemdziesiątych XVIII wieku35. Wszelkie prace związane z tym katastrem miały być wykonane przez zwierzchności dworskie tj. dominia. Odpowiedzialnym za wykonanie Prowizorycznego Katastru w danym cyrkule był urząd cyrkularny.

Teren prac był tożsamy z obszarem gmin katastralnych z Metryki Józefińskiej, których nie można było, poza kilkoma wyjątkami, zmieniać. Opracowanie Prowizorycznego Katastru polegało głównie na poprawieniu starych Metryk Józefińskich i wprowadzeniu w nich zmian jakie zaszły od tego czasu na terenie danej miejscowości. Podlegało więc, mniej więcej takim samym zasadom jak wtedy. Poprawienie starych metryk miało następować w porządku topograficznym, czyli niwa za niwą, pole po polu36. Nie dokonywano pomiarów od nowa, z wyjątkiem gdy komisja zauważyła jakąś nieścisłość np. gołym okiem stwierdziła, że powierzchnia parceli wskazana we wcześniejszej metryce jest inna i należy dokonać nowego jej wymierzenia.

W wyniku prac związanych z Prowizorycznym Katastrem powstało wiele ważnych dokumentów. Są to między innymi37:
     1) nowa metryka gruntowa
     2) Sumariusz indywidualnych (szczegółowych) arkuszy przychodu wszystkich posiadaczy gruntowych w porządku alfabetycznym zawierał zestawienie wszystkich właścicieli i posiadaczy z wyszczególnieniem ilości posiadanych przez nich parcel
     3) Wykazy gruntów, które przeszły do gorszego lub lepszego rodzaju uprawy
     4) Spis wszystkich domów, każdej osady Gminy podatkującej według pojedynczych numerów domu, właścicieli części składających się y gatunków budowy wraz z klasyfikacyią domów pomierzonych w podziałach do podatku od domów zrobiony
     5) protokoły skarg reklamacji
     6) Lokal Besichtigung Protokol (Lokalny protokół oględzin) który był podobny do józefińskich prawideł fasjonowania
     7) wykazy nowych budynków powstałych na terenie gminy z uwzględnieniem zmiany ich właścicieli i posiadaczy.

Zakres chronologiczny tych dokumentów jest bardzo zróżnicowany. Datą początkową zazwyczaj jest rok 1819, kiedy to ogłoszony został patent, na podstawie którego wykonano kataster. Natomiast data końcowa zależna jest od stopnia zachowania dokumentów. Oficjalnie Kataster Prowizoryczny miał obowiązywać do czasu wykonania Stałego Katastru, jednak w większości przypadków był kontynuowany po jego opracowaniu.

Fragment księgi gruntowej Metryki Józefińskiej wsi Stary Żmigród w cyrkule dukielskim

Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie, fond 19, opis 2, sprawa 16. K.30v-31.

Księga gruntowa Metryki Józefińskiej

1 – nr topograficzny parceli, 2 – nazwa niwy, 3 – imię i nazwisko posiadacza, nr domu, 4 – nazwa dotychczas stosowanej miary powierzchni np. łan, staje, pręt itp. (kolumna zazwyczaj nie wypełniona), 5 – rodzaj kultury rolnej (rola, łąka, pastwisko, ogród itp.), 6 – długość części parceli podawana przez poddanych w sążniach, 7 – szerokość części parceli podawana przez chłopów sążniach, 8 – powierzchnia części parceli będąca iloczynem dł. i szer. w sążniach kwadratowych, 9– powierzchnia parceli podawana przez geometrów w sążniach kw., 10 – powierzchnia całej roli (gruntu ornego) w morgach i sążniach kw. , 11 – trzyletni średni zbiór pszenicy w korcach i półgarńcach, 12 – trzyletni średni zbiór żyta w korcach i półgarńcach, 13 – trzyletni średni zbiór jęczmienia w korcach i półgarńcach, 14 – trzyletni średni zbiór owsa w korcach i półgarńcach, 15 – powierzchnia użytków zielonych (ogrody, pastwiska, łąki lub krzaki) w morgach i sążniach kw., 16 – zbiór roczny siana w cetnarach i funtach, 17 – zbiór roczny potrawu (siana drugiego) w cetnarach i funtach, 18 – powierzchnia lasów w morgach i sążniach kw., 19 – roczny wyręb drzewa twardego i miękkiego w sążniach sześciennych, 20 – suma powierzchni części parcel mierzonych przez poddanych na danym arkuszu w sążniach kw., 21 – suma powierzchni parcel mierzonych przez geometrów na danym arkuszu w sążniach kw., 22 – suma powierzchni ról na danym arkuszu w morgach i sążniach kw., 23 – suma zbiorów zbóż na danym arkuszu w korcach i półgarńcach, 24 – suma poniechania użytków zielonych na danym arkuszu w morgach i sążniach kw., 25 – suma zbiorów siana na danym arkuszu w cetnarach i funtach.

Daniel Nowak


Przypisy:

1 fond 19 metryki józefińskie, opisy: 1 – cyrkuł bocheński, 2 – cyrkuł dukielski, 3 – cyrkuł zamojski (tylko dla 2 miejscowości) , 4 – cyrkuł sądecki, 5 – cyrkuł rzeszowski, 6 – cyrkuł stanisławowski, 7 – cyrkuł tarnowski, 8 – cyrkuł myślenicki, 9 – cyrkuł brzeżański, 10 – cyrkuł zaleszczycki, 12 – cyrkuł lwowski, 13 – cyrkuł przemyski, 14 – cyrkuł samborski, 15 – cyrkuł sanocki, 16 – cyrkuł stryjski, 17 – cyrkuł tarnopolski, 18 – cyrkuł brodzki, 19 – cyrkuł żółkiewski.

2 fond 20 metryki franciszkańskie, opisy: 1 – cyrkuł bocheński, 2 – cyrkuł jasielski, 4 – cyrkuł sądecki, 5 – cyrkuł rzeszowski, 6 – cyrkuł stanisławowski, 7 – cyrkuł tarnowski, 8 – cyrkuł wadowicki, 9 – cyrkuł brzeżański, 10 – cyrkuł czortkowski, 11 – cyrkuł kołomyjski, 12 – cyrkuł lwowski, 13 – cyrkuł przemyski, 14 – cyrkuł samborski, 15 – cyrkuł sanocki, 16 – cyrkuł stryjski, 17 – cyrkuł tarnopolski, 18 – cyrkuł złoczowski, 19 – cyrkuł żółkiewski.

3 fond 146, opis 16, który został podzielony na sprawy w układzie miejscowości według podziału administracyjnego z okresu staropolskiego, czyli według województw, a) woj. bełskie – sprawy: 1-88, b) krakowskie – sprawy: 89-678, 1685-1686, c) lubelskie – sprawy: 679-688, d) ruskie – sprawy: 689-1466, 1687-1693, e) sandomierskie – sprawy: 1467-1684, 1694-1713.

4 W. Styś, Metryki gruntowe józefińskie i franciszkańskie jako źródła do historii gospodarczej Galicji, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”1932-1933, T.II, s. 60.

5 Edicta et mandata 1785, s. 46-61

6 §3 Uniwersału z 12 kwietnia 1785 roku, Edicta et mandata 1785, s. 60.

7 §8 Informacji z 12 kwietnia 1785 roku, Edicta et mandata 1785, s. 63.

8 §15 Informacji z 12 kwietnia 1785 roku, Edicta et mandata 1785, s. 64.

9 §16 Informacji z 12 kwietnia 1785 roku, Edicta et mandata 1785, s. 64.

10 §17 Informacji z 12 kwietnia 1785 roku, Edicta et mandata 1785, s. 65.

11 J. Linden, Grundsteuerverfassung in den deutschen und italienischen Provinzen der österreichischen Monarchie mit vorzüglicher Berücksichtigung des stabilen Katasters, T. I, Wiedeń 1840, s. 412.

12 J. Gernrath, Abhandlung der Bauwissenschaften oder Theoretisch-praktischer Unterricht in der gemeinen burgerlichen Baukunst, in dem Strassenbau, und in der Hydrotechnik oder Wasserbaukunst, fur angehende Ingenieurs, Hydrotekten, Bauleute, Brunnenmeister und Muller, dann zum Gebrauch der Wirtschaftsamter, T. 2, Brünn 1825, s. 577.

13 §25 Informacji z 12 kwietnia 1785 roku, Edicta et mandata 1785, s. 66.

14 Obszar upraw tych nieszacowanych zbóż nie był bardzo duży i chyba dlatego pominięto je w metrykach. We wsi Bystra w cyrkule wysiewano tylko 14 morgów lnu (1%obszaru), w Myscowej 1,5 morga kapusty, 1,5 morga konopi i 56 morgów bobu (3% obszaru), w Łajscach 29,5 morga grochu (6% obszaru). W cyrkule rzeszowskim w Budziwoju bób zajmował 2%, a groch tylko 0,4% obszaru uprawnego. J. Fierich, Kultury rolnicze, zmianowania i zbiory w katastrze józefińskim 1785/7, „Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1950, T. XII, s. 36;

15 A. Schiebe, Universal-Lexikon der Handelswissenschaften, enthaltend: die Münz-, Maß- und Gewichtskunde, die Münz-, Maß und Gewichtskunde, das Wechsel-, Staatspapier-, Bank- und Birsenwesen; das Wichtigste der höhern Arithmetik, der Contorwissenschaft, Warenkunde und Technologie, der Handelsgeschichte, Handelsgeographie und Statistik, des Seewesens, der Staatswirtschaft und Finanzwissenschaft, des Handelsrechts, T. II, Leipzig-Zwickau 1838, s. 270; Gesetz vom 23. Juli 1871, womit eine neue Maß – und Gewichtsordung festgestellt wird, w: Reichsgesetzblatt für die im Reichsrathe vertretenen Königreiche und Länder 1872, Österreichische National Bibliothek, ALEX Historische Rechts- und Gesetztexte Online, https://alex.onb.ac.at (dostęp 24.01.2022), s. 30; Austria. Wochenschrift für Volkswirtschaft und Statistik. Redgirst im k. k. Ministerium für Handel und Volkswirtschaft. XIX Jahrgang, Wiedeń 1867, s. 342.

16 J. Gernrath, Abhandlung der Bauwissenschaften oder Theoretisch-praktischer Unterricht in der gemeinen bürgerlichen Baukunst, in dem Straßenbau, und in der Hydrotechnik oder Wasserbaukunst, für angehende Ingenieurs, Hydrotekten, Bauleute, Brunnenmeister und Muller, dann zum Gebrauch der Wirtschaftsamter, T. 2, Brünn 1825, s. 578; Gesetz vom 23. Juli 1871, womit eine neue Maß – und Gewichtsordung festgestellt wird, w: Reichsgesetzblatt für die im Reichsrathe vertretenen Königreiche und Länder 1872, Österreichische National Bibliothek, ALEX Historische Rechts- und Gesetztexte Online, https://alex.onb.ac.at (dostęp 24.01.2022), s. 31; Austria. Wochenschrift für Volkswirtschaft und Statistik. Redgirst im k. k. Ministerium für Handel und Volkswirtschaft. XIX Jahrgang, Wiedeń 1867, s. 342.

17 §27 Informacji z 12 kwietnia 1785 roku, Edicta et mandata 1785, s. 67.

18 W.E. Gudemann, Ich sag Dir alles: 100.000 Daten und Fakten: alltagstaugliche Informationen für jede Gelegenheit, Monachium 2007, s. 129; Gesetz vom 23. Juli 1871, womit eine neue Maß – und Gewichtsordung festgestellt wird, w: Reichsgesetzblatt für die im Reichsrathe vertretenen Königreiche und Länder 1872, Österreichische National Bibliothek, ALEX Historische Rechts- und Gesetztexte Online, https://alex.onb.ac.at (dostęp 24.01.2022), s. 31; Austria. Wochenschrift für Volkswirtschaft und Statistik. Redgirst im k. k. Ministerium für Handel und Volkswirtschaft. XIX Jahrgang, Wiedeń 1867, s. 342.

19 §39 Informacji z 12 kwietnia 1785 roku, Edicta et mandata 1785, s. 69.

20 Tamże.

21 Gesetz vom 23. Juli 1871, womit eine neue Maß – und Gewichtsordung festgestellt wird, w: Reichsgesetzblatt für die im Reichsrathe vertretenen Königreiche und Länder 1872, Österreichische National Bibliothek, ALEX Historische Rechts- und Gesetztexte Online, https://alex.onb.ac.at (dostęp 24.01.2022), s. 31; Austria. Wochenschrift für Volkswirtschaft und Statistik. Redgirst im k. k. Ministerium für Handel und Volkswirtschaft. XIX Jahrgang, Wiedeń 1867, s. 342.

22 J. Linden, Die Grundsteuerverfassung in den deutschen und italienischen Provinzen der österreichischen Monarchie: mit vorzüglicher Berücksichtigung des stabilen Charakters, T. I, Wiedeń 1840, s. 66.

23 Tu wpisywano zazwyczaj imię i nazwisko posiadacza za lub właściciela, jednak w wielu przypadkach do rubryki tej wpisywano wszystkich posiadaczy którzy użytkowani pola na danej roli. W takiej sytuacji do rubryki wpisywano nazwę roli oraz wszystkich jej użytkowników bez względu na to ile każdy z nich posiadał na danej roli ziemi. Sytuacja taka zdarzała się szczególnie na terenach górskich.

24 R. Rozdolski, Stosunki poddańcze w dawnej Galicji, t. 2, Warszawa 1962, 326; W. Styś, Metryki gruntowe …, s. 68.

25 W. Styś, Metryki gruntowe…, s. 69; R. Rozdolski, Stosunki poddańcze…, , t. 2, s. 325.

26 R. Rozdolski, Stosunki poddańcze…, , t. 2, s. 327.

27 W. Styś, Metryki gruntowe…, s. 71; R. Rozdolski, Stosunki poddańcze…, , t. 2, s. 327.

28 W. Styś, Metryki gruntowe…, s. 70.

29 W. Styś, Metryki gruntowe…, s. 74.

30 Tzw. Archiwum Bernardyńskie, od roku 1919 Archiwum Ziemskie, po 1933 roku Archiwum Państwowe we Lwowie

31 M. Żywczyński, Historia powszechna 1789-1870, Warszawa 1999, s. 185.

32 Petent, którym zaprowadza się słuszny i w użyciu swoim mocny Systemat Podatku gruntowego, w: Edicta et mandata 1817, s. 159-162.

33 W. Styś, Metryki gruntowe…, s. 75.

34 Einführung eines neuen Grundsteuerprovisorium, w: Provinzial-Gesetzsammlung des Königreichs Galizien und Lodomerien für das Jahr 1819 (dalej: Provinzial-Gesetzsammlung), s. 70.

35 Sr. k. k. Majestät Franz des Ersten politische Gesetze und Verordnungen für die Österreichischen, Böhmischen und Galizischen Erbländer, t. 47, Wiedeń 1821, s. 153.

36 §37 Pouczenia dla zwierzchności dworskich, Provinzial-Gesetzsammlung 1819, s. 276.

37 W. Styś, Metryki gruntowe …, s. 80-81.